Nederlandse kunstenaars in Parijs
expositie: 1 oktober t/m 13 december 2014

• Pat Andrea
• Michael van den Besselaar
• Mark Brusse
• Arnold van Geuns
• Bernhard Holtrop
• Viktor & Rolf
• Ellen Rouppe
• Herman Steins

Multidisciplinaire en onafhankelijke denkers

Parijs heeft een magische aantrekkingskracht op Nederlandse kunstenaars. Het karakter van de grote Nederlandse steden is in geen enkel opzicht te vergelijken met de identiteit van de Franse metropool waar kunstenaars volledig in kunnen opgaan en verdwijnen maar ook verdrinken. De Amsterdamse kunstscène biedt kunstenaars een veilig en beschermd gevoel. Keerzijde is dat de kosmopolitische en multiculturele uitstraling daardoor beperkt wordt. Vincent van Gogh had Parijs nodig om uit te groeien tot de vermaarde kunstenaar die hij geworden is. Hij was niet de eerste maar wel de bekendste Nederlandse kunstenaar die zich onderdompelde in het Parijse kunstleven. Velen volgden. Kees van Dongen, Han Wezelaar, Piet Mondriaan, Charlotte van Pallandt, Karel Appel en Jan Wolkers deelden Van Goghs fascinatie voor het inspirerende kunstklimaat in de Franse hoofdstad. Zij woonden en werkten er, lieten zich er beïnvloeden door tijdgenoten en geestverwanten en deden hun artistieke voordeel met de nieuw verworven denkbeelden en inzichten.

Hoewel Parijs de afgelopen decennia opkomende Europese metropolen als Londen, New York en Berlijn naast zich moest dulden en daardoor aan invloed en aantrekkingskracht inboette, wonen en werken nog steeds tientallen Nederlandse kunstenaars, schrijvers en ontwerpers in de stad die sinds het einde van de negentiende eeuw beeldbepalend is geweest in de geschiedenis van de westerse beeldende kunst, architectuur, filosofie en literatuur. Museum de Fundatie (Zwolle) besteedt komend najaar aandacht aan Nederlandse kunstenaars die gezichtsbepalend zijn geweest voor het modernisme en voor wie hun verblijf in Parijs als katalysator fungeerde. ‘Van Gogh tot Cremer’ geeft een beeld van de artistieke pelgrimage van Nederlandse kunstenaars naar Parijs. De tentoonstelling ‘Parijs Nu’ in Galerie Quintessens (Utrecht) is in een aantal opzichten complementair aan de presentatie in Zwolle, maar zoomt ook in op aspecten die in Museum De Fundatie onderbelicht blijven.

Pat Andrea

Opmerkelijk is de versmelting van autonome beeldende kunst, architectuur, filosofie, literatuur, stripcultuur, mode en design die als gevolg van wederzijdse beïnvloeding tussen verschillende artistieke disciplines juist in Parijs een bijzondere vlucht heeft genomen. ‘Parijs Nu’ begint waar ‘Van Gogh tot Cremer’ ophoudt. Nederlandse kunstenaars als Pat Andrea, Bernard ‘Willem’ Holtrop en Mark Brusse wonen en werken al sinds de jaren zestig in de Franse hoofdstad. Hoewel ze Parijzenaar zijn geworden, hebben ze de banden met de kunstwereld in hun geboorteland steeds zorgvuldig onderhouden. Een deel van de Nederlandse kunstenaars die nu nog (of: nog steeds) in Parijs wonen en werken, werden ooit dankzij Nederlandse beurzen of stipendia gestimuleerd om hun kennis en ervaring te verrijken met grensoverschrijdende verkenningen. Zo vertrok Mark Brusse in 1960 met een beurs van Maison Descartes voor acht maanden naar de Franse hoofdstad. Daar legde hij de basis voor een relatie met de stad, die nog steeds actueel is. Ook in Nederland is hij steeds prominent in beeld gebleven. Museum Het Valkhof eert hem in 2017 met een omvangrijk overzicht ter gelegenheid van zijn tachtigste verjaardag.

Mark Brusse

Enkele maanden voor de Parijse studentenopstand in mei 1968 ontmoette Mark Brusse (1937) zijn Nederlandse collega Bernard Holtrop (1941) die op het snijvlak van verschillende artistieke disciplines werkt. In Nederland werd hij als cartoontekenaar bekend door de spotprenten die hij onder de naam Willem publiceerde. Hij tekende o.a. voor De Nieuwe Linie en HP/De Tijd. In Parijs maakte de geëngageerde kunstenaar naam met spotprenten die onder meer gepubliceerd werden in de linkse krant Libération. In Frankrijk werd hij geëerd met de Médaille d’Honneur voor tekenaars (2006). In Nederland werd in 2000 de Stripschapprijs aan hem toegekend voor zijn complete oeuvre. Holtrop en Brusse werden in Parijs goede vrienden. Brusse voelde zich aangetrokken tot de stille tekenaar die kijken belangrijker vond dan praten. Hij bewonderde vooral het spirituele denken en de eerlijkheid van Holtrop. Het betreft een vorm van eerlijkheid die vaak pijnlijke observaties en situaties opleverde. Door zijn journalistieke scherpzinnigheid groeide de tekenaar uit tot een gerespecteerd fenomeen.

Bernhard Holtrop

Ook Pat Andrea veroverde de wereld vanuit Parijs. In zijn schilderijen en illustratieve werk laat de in 1942 in Den Haag geboren kunstenaar zien dat het goed vaak minder goed is dan het lijkt, terwijl het kwaad minder gevaarlijk blijkt te zijn dan de mens denkt. Het oeuvre van Andrea staat bol van fricties en paradoxen. Zijn wereld is hard, pessimistisch, schaamteloos en sensueel tegelijk. Via zijn ironische visie op de mensheid confronteert hij ons met onheilspellende situaties, menselijke tekorten en angsten, vervreemding en desoriëntatie. Niet alleen in Nederland en Frankrijk zijn museale solotentoonstellingen van Andrea te zien geweest, ook in Zuid Amerika en Azië geniet hij grote bekendheid met schilderijen waarin vlijmscherp observatievermogen en een merkwaardige wisselwerking tussen de lichte en de donkere kant van het leven samenkomen. Momenteel wordt zijn indrukwekkende reeks tekeningen ‘Alice in Wonderland’ die eerder te zien was in het Gemeentemuseum Den Haag, getoond in het museum van Buenos Aires.

Arnold van Geuns

Het Nederlandse kunstenaarsduo Ravage bouwde een internationaal imperium op vanuit Parijs. Arnold van Geuns en Clemens Rameckers brachten uiteenlopende artistieke disciplines bij elkaar. Zij waren de eerste kunstenaars/vormgevers die autonome kunst en toegepast design verenigden binnen een grensverleggend totaalconcept dat in latere decennia veel navolgers kreeg. Hun aanpak en de visie van geestverwanten in Parijs, onder wie Lidewij Edelkoort, hebben er mede toe geleid dat Nederlandse musea voor beeldende kunst het domein van mode en vormgeving hebben geannexeerd. Wat in Nederland tot voor kort ongebruikelijk was, werd in Parijs al lange tijd gewoon gevonden. Daar werkten conceptkunstenaars en onafhankelijke denkers onder invloed van het kosmopolitische karakter van de stad aan combinaties van artistieke disciplines, waardoor de grenzen tussen mode en design, grafisch ontwerp, cartoon- en stripkunst, autonome beeldende kunst en multimedia vervaagden.

Viktor & Rolf

De expositie in Galerie Quintessens laat zien dat verschillende kunstuitingen uitstekend naast elkaar kunnen bestaan en elkaar (soms bedoeld, soms onbedoeld) kunnen bevragen of beïnvloeden. Daarnaast wordt zichtbaar dat veel Nederlandse kunstenaars en ontwerpers die in Parijs wonen of werken in hun oeuvre een sterke mate van onafhankelijkheid openbaren. Zij hadden de geest en sfeer van de metropool nodig om los te komen van de Nederlandse hokjesgeest. Dat gegeven verklaart waarom Nederlandse kunsthistorici soms moeite hebben met het plaatsen of inkaderen van de in Parijs werkende kunstenaars. Zij zijn als gevolg van hun expansiedrift en avontuurlijke instelling buiten geijkte patronen en kaders geraakt. ‘Parijs Nu’ laat zien dat de deelnemende kunstenaars na hun vertrek uit Nederland in een stroomversnelling terecht zijn gekomen. Zij groeiden uit tot hybride kunstenaars en bouwden daardoor een voorsprong op ten opzichte van honkvaste Nederlandse collega’s. ‘Parijs Nu’ werpt een licht op grotere internationale verbanden en op de samenhang tussen Nederlandse geaardheid, behoefte aan onafhankelijkheid, vrijdenkersmentaliteit, ontvankelijkheid voor invloeden vanuit verschillende culturen en denkrichtingen, globaliseringsgedachte, multidisciplinair kunstenaarschap en kosmopolitische instelling. De invloed van smeltkroes Parijs was zo niet beeldbepalend dan toch zeker richtinggevend voor het werk dat in Galerie Quintessens te zien is.

Wim van der Beek

Ellen Rouppe	Herman Steins

Foto’s Parijs Nu © Azul Andrea, Hélène Dreyfus, Jo Magraen, Anna Marchlewska, Markell Productions e.a.