portretten 1960 - 2014
expositie: 5 maart t/m 26 april 2014

Bernard Larsson

Zijn eerste bezoek aan Nederland kan Bernard Larsson (1939) zich nog goed herinneren. Begin jaren vijftig liftte hij door Europa en strandde in Amsterdam. De politie pikte de 14-jarige jongen op. Hij belandde in de cel wat voor hem een gratis overnachting betekende. Larsson groeide op in Zweden en Duitsland. Na zijn opleiding tot fotograaf werkte hij jarenlang in Parijs, o.a. als fotoassistent bij Vogue. Begin jaren zestig verruilde hij op 21-jarige leeftijd het Parijse Quartier Latin voor Berlijn waar hij zowel in West- als in Oost-Berlijn de ingrijpende veranderingen ten gevolge van de bouw van de muur vastlegde. Dankzij zijn Zweedse nationaliteit kon hij zich overal vrij bewegen. Tot 1968 woonde hij in het oostelijke deel van de stad. Hij bleef een nieuwsgierige en kritische ‘chroniquer’, zowel van Oost-Berlijn dat fungeerde als hoofdstad van de communistische Duitse Democratische Republiek als van West-Berlijn, de inmiddels geïsoleerde, voormalige hoofdstad van Duitsland. Larsson maakte tijdens de Koude Oorlog met zijn zwart-wit foto’s de hele stad zichtbaar. Een selectie van 230 foto’s die Larsson schoot in deze historisch belangrijke periode zouden decennia later het onderwerp vormen van de expositie ‘Bernard Larsson. Berlin - Hauptstadt der Republik’ in o.a. Berlijn (Nationalgalerie) en München (Haus der Kunst).

Andy Warhol, 1981
© Bernard Larsson

In de jaren zestig maakte Larsson talloze foto’s van bekende en onbekende bewoners van de destijds verdeelde metropool. Hij fotografeerde prominenten uit de wereld van de politiek, cultuur en wetenschap, maar ook de grenswachters en gewone mensen op weg naar hun werk. Dit in de traditie van de journalistieke ‘straatfotografie’. Sommige wijken van Berlijn lijken alleen door ouderen en kinderen te worden bewoond, terwijl in andere wijken een internationaal georiënteerde jeugdcultuur lijkt te bloeien. Beroemd is zijn foto van de avant-gardistische schrijver en dichter Peter Handke, die zich eind jaren zestig ontpopte tot een popster van de Duitse literatuur.

Peter Handke met vriendin in Berlijn, jaren zestig
© Bernard Larsson

Vanaf 1965 werkte Larsson als beeldjournalist voor het grote Duitse weekblad Stern, dat vooral bekend is vanwege de uitstekende fotografie. In de daaropvolgende jaren kreeg hij, ook als beeldjournalist van het Zweedse tijdschrift ALLERS, de kans in binnen- en buitenland talloze portretten te maken van schrijvers musici, filmsterren en beeldend kunstenaars. Hij vereeuwigde o.a. Günter Grass, Igor Stravinsky, Ravi Shankar, Jimi Hendrix, Frank Zappa, André Malraux, César, Andy Warhol en George Balanchine. Sinds 1975 concentreerde Larsson zich in München op de mode- en reclamefotografie, tevens doceerde hij jarenlang aan de Ludwig-Maximilian-Universität.

Wolf Hartung

Fritz Lang, 1963 © Bernard Larsson	Ossip Zadkine in zijn atelier omstreeks 1961 © Bernard Larsson

Piet Gispen

Technologische ontwikkelingen volgen elkaar razendsnel op, en alles lijkt mogelijk. Iedereen fotografeert de hele dag, en veel foto’s zijn een vluchtig communicatiemiddel geworden. Toch zijn er nog steeds foto’s die blijven. Piet Gispen (1958) maakt zulke foto’s. Zijn stadsgezichten verrassen door een ongewone kijk op bekende plekken, zodanig dat ze op het eerste gezicht onherkenbaar lijken. Piet Gispen schrijft met licht. Een prille ochtend in een verlaten straat, flarden van mist, een reep zonnestraal, het zijn allemaal ingrediënten die Piet Gispen naar zijn hand weet te zetten.

Dat geldt misschien nog wel in verhevigde mate voor zijn fotoportretten. Daarbij past hij verschillende methodes toe. Piet Gispen gaat vrijwel nooit zonder camera van huis. “Je weet maar nooit”, zegt hij dan grijnzend, in de wetenschap dat een fotograaf zonder toestel zichzelf vervloekt als zich een onvoorziene gelegenheid voordoet die tot een meesterwerk had kunnen leiden. Een deel van zijn portretten zijn dus snapshots, gemaakt op openingen van tentoonstellingen, in ateliers, jazzcafés en op terrassen, bij een kleermaker in Marrakech, of een beeldhouwer in Pietrasanta. Het geheim van het snapshot zit in het vangen van het ultieme moment, de typerende houding, de typische uitdrukking van een gezicht – de grimas van iemand die zich onbespied waant. De beweeglijkheid en het panache die hiervoor nodig zijn, behoren tot het karakter van Piet Gispen.

Javier Marin, 2009 © Piet Gispen	Nadia Basurto 2012 © Piet Gispen

Een tweede categorie is: de studioportretten. Piet Gispen maakt in opdracht, maar ook op eigen initiatief fotoportretten waarbij – in tegenstelling tot het snapshot – niets aan het toeval wordt overgelaten. De belichting, de mise-en-scène, kleding en attributen – overal is over nagedacht, en dat is te zien aan het resultaat. Dikwijls gaat het hierbij om een stevige confrontatie tussen de fotograaf en het model, al is Piet Gispen er niet op uit om diegene die voor hem poseert, als een ontluisterde gedaante aan de beschouwer te presenteren. Met zijn studiofoto’s roept Piet Gispen bewust associaties op, bijvoorbeeld aan de schilderijen van Breitner en zijn favoriete model Geesje Kwak in kimono, of aan de encadrering in de portretten van Memling, waarbij het lijkt als het model zijn hand over de rand van de onderlijst uitsteekt. Het zijn citaten uit de kunstgeschiedenis, een methode die door diverse kunstenaars en fotografen van onze tijd in allerlei variaties wordt toegepast. Soms verwijst Piet Gispen ook naar de zwart-wit glamourfoto’s uit de jaren dertig van de vorige eeuw. Portretten in deze sfeer hebben vaak een distance, een koele observatie, stijlbewust, en op een discrete manier elegant. Daarnaast maakt Piet Gispen kinder- en meisjesportretten die getuigen van een uitzonderlijke empathie voor de kwetsbaarheid van zijn modellen. Ook hier speelt de belichting en het effect van clair-obscur een essentiële rol.

Vittorio Roerade, 2009
© Bernard Larsson

Portretschilders weten uit ervaring dat ze een moeilijk vak hebben gekozen. Het lukt niet altijd een balans te vinden tussen de uitgangspunten van de kunstenaar en de verlangens van de opdrachtgever. Een goede gelijkenis en een uitgesproken zelfbeeld vallen niet altijd samen. In dit spanningsveld beweegt Piet Gispen zich tactvol, maar vastberaden. Zo ontstaan portretten die zich net als zijn stadsgezichten leiden tot verbazing en verrassing, omdat ze een onvoorziende blik bieden op iemand die je meende te kennen - inclusief jezelf.

John Sillevis

Eppe de Haan in Pietrasanta © Piet Gispen	Atelier Fioen Blaisse op Wittenburg, 2012 © Piet Gispen