Joop van ’t Hoenderdaal in zijn atelier (2023). Foto @ Vincent Mentzel / De Beeldunie

JOOP VAN 'T HOENDERDAAL

schilderijen

LOTTI VAN DER GAAG

(1923-1999)

beelden

Expositie: 22 november t/m 29 december 2023 

Joop van ’t Hoenderdaal

Naar aanleiding van zijn expositie in Utrecht vertelt Joop van ’t Hoenderdaal: ‘In mijn werk probeer ik de twee ideeën over wat een schilderij is met elkaar te combineren. Ik ben mij er altijd van bewust dat ik op een plat vlak werk en elke vorm van ruimtelijkheid een vorm van bedrog is. In de 17^de eeuw in Holland schilderde men uitgesproken realistische schilderijen die ‘bedriegertjes’ genoemd werden. Het realisme werd eeuwenlang gezien als de hoogste vorm van kunst.

Dit veranderde in de tweede helft van de 19^de eeuw met de opkomst van de nieuwe kunststromingen, zoals het impressionisme en later het expressionisme, kubisme enzovoorts. De grote ommekeer kwam echter met de volgende stap: de abstracte kunst. Ik denk daarbij met name aan het zwarte vierkant van Malevitsch uit 1915. Geen voorstelling, maar alleen materie: schilderen in zijn meest zuivere vorm. Grote namen zijn voor mij behalve Malevitsch, o.a. Mondriaan, Pollock en Rothko.

Mijn werk is figuratief, gestileerd en vlak van vorm. Als ik een stilleven maak, kijkt men altijd recht tegen alles aan. Ook wordt het onderwerp vaak sterk vergroot. Het lijkt op een technische tekening, maar binnen de lijnen van het voorwerp wordt alles ruimtelijk - plastisch geschilderd. Sommige details worden weggelaten en andere worden overdreven, want het gaat mij nooit om de werkelijkheid, maar om een persoonlijke interpretatie van het onderwerp. Ook de lichtval vindt ik erg belangrijk. Ik ben van mening dat men geen licht kan schilderen en gebruik liever de term ‘helderheid’. Ik word geïnspireerd door de oude meesters uit de Gouden Eeuw, maar door mijn benadering van het onderwerp probeer ik toch een ‘modern’ schilderij te maken. Vanuit de stilleven-traditie gezien sluit mijn werk meer aan bij de Nieuwe Zakelijkheid uit de jaren ’20 en ’30 van de vorige eeuw.

Thema’s

Mijn eerste inspiratiebron waren de materialen waarmee ik mij (nog steeds) omring in het atelier, zoals kleurpotloden, verftubes, ezels, spielatten etc.. In de loop der jaren kwamen er nieuwe onderwerpen en groepen bij, zoals kinderspeelgoed, fruitschalen, ledenpoppen en ten slotte kaas.

Na een bezoek aan de expositie ‘ Slow Food ’ in het Haagse Mauritshuis in 2017 vond ik dat het tijd werd om kazen te schilderen. Mijn inspiratie vond ik in de stillevens van de Vlaamse en Hollandse meesters uit de 16^de en 17^de  eeuw. Met name een belangrijke rol vormden de composities van stilleven-schilder Adriaen Coorte (1665 - 1707), die geraffineerd gebruik wist te maken van licht. Omdat een stuk kaas van zichzelf plat is, zocht ik het ruimtelijke aspect in de tafel waar het onderwerp op staat.

Foto expositie Pulchri studio, 2022

Jaren eerder, in 1995, begon ik met het schilderen van fruitstillevens. Aanvankelijk op de traditionele manier, gewoon wat voorwerpen op tafel en die zo goed mogelijk naschilderen. Maar omdat ik altijd op zoek ben naar een persoonlijk beeld, vond ik deze manier van werken te ouderwets. Er zijn al veel schilders die zo werken, en ik had hier niets aan toe te voegen. In 1996 kwam ik op het idee om het stilleven te benaderen alsof je er vanaf ooghoogte tegenaan kijkt.

Ik hanteerde ook een andere techniek. Met kleurpotlood tekende ik een pot of schaal met daarin meestal één stuk fruit. Van een fruitsoort laat ik soms veel zien en een andere keer slechts een klein stukje of alleen een takje of steeltje. De afbeelding wordt plat getekend, en ruimtelijk geschilderd met sterke contrasten licht en donker. Ik teken dus geen ellipsen en bovendien klopt de verhouding tussen het fruit en de pot of schaal vrijwel nooit. Het geheel ziet er weliswaar realistisch uit, maar kan op deze wijze nooit waargenomen worden. Ondanks de titel van de tentoonstelling, ‘Say cheese’, laat ik ook enkele van deze werken zien.

Joop van ’t Hoenderdaal in zijn atelier. Eigen foto.

Lotti van der Gaag

Als jonge, Haagse kunstenares had Lotti van der Gaag (1923-1999) direct te maken met de internationale avant-gardebeweging Cobra, opgericht in 1948 in het café Notre-Dame in Parijs.

Lotti woonde en werkte vanaf 1950 in de Rue Santeuil, waar zij met de schrijver Simon Vinkenoog en de Cobra-schilders Karel Appel en Corneille een atelier deelde. Zij werd in hun kring opgenomen, maar maakte officieel geen deel uit van de  groep. Maar ook al was Lotti geen lid, en werd zij ‘weggemoffeld’, haar oeuvre kan in één adem worden genoemd met dat van de mannelijke kunstenaars van de Cobra-beweging. Achteraf is zij door Cobra-kenner Willemijn Stokvis toch als Cobra-kunstenaar bestempeld.

Lotti van der Gaag in haar atelier, Rue Santeuil (circa 1952). Fotograaf onbekend.

De aanleiding in 1950 halsoverkop om naar Parijs te verhuizen, was de expositie ’13 beeldhouwers uit Parijs’ in het Stedelijk Museum. Een van de exposanten was Ossip Zadkine, van wie zij een jaar lang les zou krijgen. Van hem leerde zij in Parijs om de vormen ‘open te breken’. De vormen en vlakken van de nieuwe, opengewerkte beelden, gemaakt van klei of gips hadden uitstulpsels in alle richtingen, en gingen een spel aan in de ruimte. Op exposities o.a. in het Stedelijk Museum, waaraan zij deelnam (vanaf 1952), combineerde zij de nieuwe expressionistische beelden, die o.a. speelse droomfiguren, dieren en paren voorstellen, met grote, robuuste krijttekeningen.

Sandberg

Ook in de volgende decennia woonde Lotti afwisselend in Parijs en Den Haag. Sinds haar begintijd had zij niet te klagen over aandacht in de museumwereld. Willem Sandberg en Hans Jaffé van het Stedelijk Museum waren haar pleitbezorgers. Haar eerste persoonlijke overzicht  in het Stedelijk vond plaats in 1962, daarna volgde er een in het Haags Gemeentemuseum. In 2003 eerde het Cobra Museum Lotti met een overzichtstentoonstelling en monografie.

Recent, in het najaar van 2022 organiseerde Stedelijk Museum in een royale presentatie het geschilderde oeuvre van Lotti van der Gaag. Haar krachtige houtskooltekeningen uit de vroege jaren ’50’, toen zij in Parijs vooral als beeldhouwer werkte, kregen na omstreeks 1960 een vervolg in fantasierijke en kleurrijke schilderijen vol energie. Het donkere kleurenpalet had plaats gemaakt  voor composities in uitbundige kleuren. Daarnaast bleef Lotti van der Gaag tot ver in de jaren ’70 beeldhouwen.

Zie ook: archief Galerie Quintessens, 2022, expostie ‘Rondom Cobra. Lotti van der Gaag  en Jan Roëde’.

Foto: ‘Hond’, 1952, brons, hoogte 37,5 cm.