Cornelis Zitman in Museum Beelden aan Zee (2006). Foto @ Vincent Mentzel /De Beeldunie

CORNELIS ZITMAN

DOS CONTINENTES

Expositie: 10 september t/m 14 oktober 2023

Op zondag 10 september 2023 opent prof. dr. Jan Teeuwisse, tot vorig jaar directeur van Museum Beelden aan Zee, in Galerie Quintessens de expositie Dos Continentes. Op deze presentatie zijn  beelden en tekeningen te zien van de Nederlands beeldhouwer en tekenaar Cornelis Zitman (1926-2016). Hij werd opgeleid aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag en vertrok in 1947 naar Venezuela. Zitman liet bij zijn overlijden, inmiddels zeven jaar geleden, een consistent oeuvre na, hoofdzakelijk ontstaan in Latijns Amerika, waarin hij de magie, en zijn bewondering en respect voor de vrouwen van zijn nieuwe vaderland visualiseerde.

De eerste Zitman-presentatie in ons land vond plaats in 1973.  Will Hoogstrate van de Amsterdamse Galerie D’Eendt exposeerde voor het eerst tekeningen van hem. Hoogstrate kwam een jaar eerder op het spoor van Zitman. Dat was tijdens Art 72 in Basel, waar de Parijse galeriehoudster Dina Vierny tekeningen en beelden van deze beeldhouwer-tekenaar uit Caracas liet zien. Nog eenmaal, in 1974 exposeerde Will Hoogstate werk van Zitman, nu tekeningen én beelden. Daarna verdween de kunstenaar uit het Nederlandse galerie-circuit. Vele jaren later, in 2006, pakte Museum Beelden aan Zee uit met een groot overzicht, getiteld ‘Onze man in Caracas’. Het was de grote wens van het echtpaar Scholten-Miltenburg, de oprichters van het museum in Scheveningen, dat Zitman in hun museum belicht zou worden. Jan Teeuwisse bezocht de kunstenaar en liet ruim 100 kunstwerken overbrengen uit Caracas, die alle zijn opgenomen in een solide monografie.

‘Serenity’ (detail), 1975-1976, brons, hoogte 189 cm.

De band tussen ‘onze man in Caracas’ en de legendarische Dina Vierny verdient enige uitleg. De relatie ging verder dan een commerciële verbintenis. Na een tip over deelname aan een groepstentoonstelling in het Museo de Bellas Artes de Caracas in 1969 besloot zij Zitman op te zoeken. Vanuit Parijs reisde Vierny naar de Venezolaanse hoofdstad, om vandaar in zijn woonhuis-atelier in de heuvels nabij de Venezolaanse hoofdstad te arriveren. Zij raakte tijdens deze eerste ontmoeting bevriend met het echtpaar Cornelis en Vera Zitman, waarna zij elkaar niet meer uit het oog zouden verliezen.

Dina Vierny werd eind jaren ‘30 als 16-jarig meisje het laatste model van Aristide Maillol (1861-1944), bij wie zij de laatste jaren van zijn leven verbleef. Vanuit het Zuid-Franse Banyuls-sur-Mer gidste de Joodse vrouw uit Moldavië vluchtelingen naar Spanje. Na de oorlog begon zij een galerie-kunsthandel en zou in  1995 in Parijs het Musée Maillol stichten. Het contact met Dina Vierny betekende voor Cornelis Zitman een ongekend aantal contacten, een reeks exposities, tot in Japan toe, en deelname aan internationale kunstbeurzen, naast Art Bazel o.a. ARCO Madrid. Daarnaast zou Dina Vierny nog eenmaal model staan, en wel in Caracas voor Cornelis Zitman. De samenwerking resulteerde in verschillende beelden en tekeningen. In de catalogus die  Galerie Dina Vierny in 1981 bij een expositie uitgaf, staat ‘La Boule’ uit 1975 afgebeeld. Voor dit geheel ronde beelden stond Dina Vierny model. Het bronsje zou later ‘Dina-Boule’ heten.

‘Dina-Boule’, 1975, brons, h. 15 cm.

Het leven van Cornelis Zitman was evenmin doorsnee. Hij voelde er niets voor om in Nederlands-Indië te vechten, en ontvluchtte in 1947 Nederland. Hij monsterde aan op een Zweeds schip dat hem naar Venezuela bracht, waar zijn broer voor Shell werkte. Een jaar later kwam Cornelis’ verloofde, de kunstenares Vera Roos, over naar Zuid-Amerika. Om in zijn onderhoud te voorzien werkte hij enkele jaren als technisch tekenaar en meubelontwerper. De strakke, eigentijdse meubelen naar zijn ontwerp werden goed verkocht en verwisselen tegenwoordig nog steeds op veilingen van eigenaar. Schilderen kon alleen op zondag, maar hij voelde er niet veel voor om ‘zondagsschilder’ te  blijven, en -incidenteel- een beeld te maken. Met zijn gezin vertrok hij in 1958 naar het Caribische eiland Grenada. In 1961 besloot Zitman, ooit opgeleid aan de Haagse academie als schilder-tekenaar, naar Nederland te reizen om beeldhouwkunst te studeren en te leren bronsgieten. Dat laatste zou mede resulteren in de hoge kwaliteit van het gietwerk van zijn beelden. Hij kwam terecht in Amersfoort, bij de veelzijdige beeldhouwer Pieter Starreveld (1911-1989), die kunstenaarschap en vakmanschap als een onlosmakelijk geheel zag. Starreveld beschikte bovendien over een eigen gieterij. Later leerde Zitman in Caracas de Italiaanse bronsgieter Biagio Campanella kennen, die zijn gietwerk naar een hoger plan tilde en tot 1998 zijn belangrijkste gieter zou blijven.

‘L’Inconnu’, `1975, tekening, 28 x 21 cm.

Het idee om in Nederland te blijven, zijn ‘dromen van Holland’, maakte plaats voor een verlangen om naar Zuid-Amerika terug te keren. In 1964 was het zover: het gezin keerde definitief terug naar Caracas. Hij veranderde een eeuwenoude, ruime suikermolen in een ruim woonhuis met atelier. Hier maakte deze typische solist fraai gegoten beelden die stuk voor stuk een eigen identiteit bezitten. Over zijn terugkeer naar zijn tweede vaderland in 1964 zei hij:

"eerst alleen om maar eens te kijken of het identificatieproces met dat land nu anders was geworden. Dat bleek ook zo, maar het zat natuurlijk niet alleen in dat land, het had vooral in mij zelf gezeten. Na dertig jaar tekende ik mij geheel vrij, als een jongen van 16. Ik heb me definitief in Caracas gevestigd, omringd door de gegevens die mij tot deze beelden inspireren. Kijk, ik maak poppies, een plaatsvervangende werkelijkheid, die ik om mij heen zet. Zoals de werkelijkheid van dat land en die stad ook om mij heen zijn gezet. Ik heb daar een verhouding mee. Ik heb gemerkt, dat mensen daar die mijn beelden zien er ook een verhouding mee hebben, maar die ligt niet op het artistieke vlak, wel in de relatie van de vanzelfsprekendheid."

Behalve in o.a. het Musée Maillol, Museum Beelden aan Zee bevindt zich werk van Cornelis Zitman in het Museo Bellas Artes de Caracas. Van 2012 tot 2022 was een overzicht te zien in het Casa de Iberoamérica in Cádiz. Het ging om het ‘eindpunt’ van een reizende expositie in Spanje, die eerder te zien was in Huelva en Sevilla. In het Casa de Iberoamérica in Cádiz, eeuwenlang de officiële havenstad van de handel met Amerika, staat de wisselwerking tussen Spanje en de Nieuwe Wereld centraal.

Op de expositie in galerie Quintessens is ook een aantal bruiklenen uit Museum Beelden aan Zee te zien. Naast beelden en tekeningen toont Galerie Quintessens dit najaar verschillende foto’s van het woonhuis-atelier van Zitman in Trapiche nabij Caracas, dat een museumfunctie zal krijgen.

Cornelis Zitman in zijn atelier in Caracas 2006. Foto Paul Kramer.

Lees ook 'Een vriendenkring' uit het Antilliaans dagblad van 11 maart 2023 (J. Gulmans)